مولفان براساس نیاز جامعه دانشگاهی، دست به‌قلم شوند
ویژگیهای مولف مجرب و تالیف مناسب دانشگاهی/10
مدرس دانشگاه تهران، ضرورت موضوعی تالیف اثر و نیاز جامعه دانشگاهی را از مهم‌ترین ملاک‌های نگارش اثر دانشگاهی برشمرد.
نادیا معقولی، مدرس دانشگاه تهرا،ن در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، درباره ویژگیهای یک اثر تالیفی خوب دانشگاهی، اظهار کرد: در این‌باره ابتدا باید به تفاوت‌های «تاليف» و «تحقيق» توجه كرد. زمانی‌كه نويسنده از كنار هم قرار دادن برخی منابع و مطالب و گردآوری متناسب مطالب مختلف، دست به تهيه يک اثر می‌زند، این اثر نام تاليف به خود می‌گيرد، اما زمانی‌كه نويسنده دست به جست‌وجوی منظمی زده و بر مبنای علم، استدلال، شواهد و منابع دست به نگارش می‌زند تا فرضيه‌هايش را اثبات كند و مواردی کشف و بیان شود، این اثر، نام تحقيق به خود می‌گيرد.
اثر دانشگاهی باید پشتوانه تحقیقی داشته باشد
وی ادامه داد: با توجه به اين دو تعريف به نظر من در مطالعات دانشگاهی اثری ارزشمند است كه هم ويژگی‌های تاليفی و هم ساختار تحقيقی داشته باشد. به این معنی كه علاوه بر جمع‌آوری مطالب ارزشمند، موارد علمی جديدی اثبات يا كشف شود؛ در واقع منظور اصلی من اين است كه در ساختار دانشگاه،
اثر صرفا تاليفی كافی نيست و بايد پشتوانه تحقيقی نيز در آن مشاهده شود. بنابراین اثر باید دارای یک هدف مشخص باشد و جمع‌آوری‌های انجام شده در مسیری قرار گیرند که در پایان به هدف موردنظر نویسنده برسند. همچنین اثر باید دارای یک فرضیه باشد که با استفاده از منابع مختلف و استدلال‌های مستحکم، این فرضیه در پایان پژوهش اثبات شود.
معقولی در پاسخ به این سوال که «مولفان دانشگاهی باید چه ملاک‌هایی را برای تالیف یک اثر خوب و کاربردی در نظر بگیرند؟» اظهار کرد: مهم‌ترین ملاک، ضرورت اثر است؛ زمانی‌که نویسنده تصمیم می‌گیرد با وجود موانع و مشکلات موجود در مسیر چاپ و انتشار کتاب، دست به خلق اثر بزند، بسیار ارزشمند است اما ارزشمندتر از آن زمانی است که اثر براساس ضرورت جامعه دانشگاهی تالیف شود. فراوان مشاهده می‌شود که آثاری با صرف زمان و هزینه فراوانی تولید شده‌اند اما در کتابخانه‌ها به فراموشی سپرده شدند.
بسیج همگانی، برای از بین بردن خلاهای منابع مطالعاتی
مدرس دانشگاه تهران در ادامه بیان کرد: اغلب مدرسان رشته‌های هنری به دلیل تدریس در کلاس‌های دانشگاهی، از ضعف منابع در رشته‌های خود اطلاع دارند. به نظر من بسیار پسندیده است که جلساتی برگزار شوند تا متفکران هر رشته عناوین ضروری در رشته خود را مشخص کنند و در اختیار پژوهشگران قرار دهند تا یک رفتار گروهی برای از بین بردن خلاهای موجود در منابع مطالعاتی شکل گیرد.
کتاب‌ها با استاندارهای جهانی همخوانی ندارند
وی درباره این‌که «چرا کتاب‌های منتشر شده در کشور به‌ویژه کتاب‌های دانشگاهی، از بازار جهانی برخوردار نیستند؟» گفت: دلایل مختلفی برای این امر به‌نظر می‌رسد؛ به‌عنوان مثال بسیاری از کتاب‌های ما با استاندارهای
جهانی همخوانی ندارند. این امر به معنی پایین بودن سطح علمی کتاب نیست، بلکه تنها به دلیل ساختار اثر است که مطابق اصول نگارش و پژوهش بین‌المللی صورت نگرفته است. برای حل این مشکل، برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای محققان ضروری به‌نظر می‌رسد تا اصول مورد نظر را فرا گرفته و در نوشته‌های خود منظور کنند.
معقولی عنوان کرد: مواردی مانند ناشناخته بودن اثر و مسایل مالی هم در این زمینه بی‌تاثیر نیستند. به‌طور طبیعی باید تبلیغاتی برای کتاب صورت پذیرد تا ناشر خارجی، به صرف هزینه برای چاپ و ترجمه کتاب تمایل پیدا کند، که البته انجام چنین امری هم به مسایل مالی برمی‌گردد که یکی از بزرگ‌ترین مشکلات صنعت چاپ در ایران است.
این مدرس دانشگاه، در پاسخ به این سوال که «چقدر کتاب‌های دانشگاهی ما کاربردی و با توجه به نیاز جامعه، دانشجویان و نیازهای بومی تالیف می‌شوند؟» توضیح داد: در بخش هنر که رشته تخصصی من است، ضعف شدیدی در این حوزه دیده می‌شود. به‌عنوان مثال کتاب‌های مرتبط با جامعه‌شناسی هنر بیشتر از این‌که توسط هنرمندان جامعه‌شناسی نوشته شود، توسط جامعه‌شناسان علاقه‌مند به هنر نگارش یافته‌اند. این‌چنین کتاب‌هایی عموما برای دانشجویان هنر کافی و مرتبط نیست اما از آن‌جا که عرصه هنر بومی در ایران به شدت بکر مانده و کار نشده است، این خود یک انگیزه قوی برای پژوهشگران و نویسندگان است که اطمینان داشته باشند به هر بخشی از این
گستره بزرگ بپردازند، کتابشان یک خلا را پر کرده است.
تبدیل معضلات دنیای کتاب به پایان‌نامه‌های دانشگاهی راهگشاست
وی درباره این‌که «آیا پیشنهاد می‌کنید مسایل مربوط به کتاب (مانند راهکارهای ترویج فرهنگ کتابخوانی یا راهکارهای ترویج نقد منصفانه کتاب) موضوع پایان‌نامه‌های دانشگاهی قرار بگیرد؟» اظهار کرد: در واقع این سوال در درون خود، به سوال دیگری اشاره دارد و این‌که آیا واقعا قرار گرفتن یک معضل به‌عنوان پایان‌نامه دانشگاهی، باعث حل شدن آن مساله می‌شود؟ حقیقت این است که میان دنیای دانشگاهی ما و دنیای چاپ و انتشار، فاصله زیادی افتاده است. من به‌عنوان یک مدرس دانشگاه با پایان‌نامه‌های بسیار دقیق و کاربردی و راهگشایی برخورد می‌کنم که پس از نگارش به فراموشی سپرده شدند، اما متاسفانه بسیار موارد بی‌ارزشی دیده‌ام که به چاپ رسیده‌اند.
معقولی ادامه داد: در واقع پاسخ من به پرسش شما مثبت و مشروط است؛ بله، بدون تردید تبدیل معضلات دنیای کتاب به پایان‌نامه‌های دانشگاهی راهگشا است اما به‌شرطی که قبل از آن تونلی باز شود تا پایان‌نامه‌های خاک خورده در قفسه کتابخانه‌ها، به سمت قفسه کتابفروشی‌ها راه فراری بیابند.
نادیا معقولی، دارای مدرک دکترای پژوهش هنر از دانشگاه تربیت مدرس، در دهمین جشنواره نقد کتاب، با ارایه اثری با عنوان «تاریخ علم در ایران، بدون تاریخ علم و منابع» به‌عنوان منتقد برگزیده در بخش علوم و فنون معرفی شده است. وی دو کتاب «نقد تحلیلی-تاریخی سینمای دهه 60 ایران» و «اساطیر مرگ در ایران باستان» را در دست چاپ دارد.