ترس از عکس‌العمل مولف، نقد را سخت می‌کند/ نقد جدی گرفته نشده و نمی‌شود
حسین آذرنیوند، معاون علمی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران معقد است که بسیاری از کتابهای دانشگاهی نیازمند نقد هستند، اما ترس از عکس‌العمل مولف و مترجم، منتقد را نسبت به ارایه نقدش می‌ترساند.
دکتر حسین آذرنیوند، معاون علمی و مدرس پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) درباره وضعیت و جایگاه نقد کتابهای علمی اظهار کرد: جریان نقد آثار علمی در کشور ما چندان جدی گرفته نمی‌شود. با رویکردی منصفانه، بسیاری از منابع علمی نیازمند نقد هستند، اما موانعی برای ایجاد چنین جریانی وجود دارد. برای شناسایی این موانع، نیازمند برگزاری نشست‌های علمی هستیم.
جریان نقد به‌عنوان دغدغه مطرح نیست
وی درباره موانع نقد کتابهای علمی افزود: مانند سایر حوزه‌های کتاب و کتابخوانی، جریان نقد به‌عنوان دغدغه اهل فن مطرح نیست. شاید رودربایستی، از عمده دلایل ضعف جریان نقد در حوزه کتابهای علمی باشد.
آذرنیوند در ادامه گفت: نقد به دو بخش، تالیف و ترجمه تقسیم می‌شود، بنابراین آثار ترجمه‌ای به دلیل حضور نداشتن مولف چندان قابل نقد و بررسی نیستند. درباره نقد کتابهای تالیفی نیز باید بگویم که چندان چارچوب درستی وجود ندارد. بسیاری از آثار تالیفی، گردآوری است که این مساله، نقد آن‌را نیز دچار مشکل می‌کند.
اهلیت و تخصص، لازمه نقد علمی
معاون علمی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران تصریح کرد: بسیاری از آثار حوزه علوم به قلم افرادی تالیف می‌شوند که اهلیت و تخصصی ندارند، متاسفانه غیر از چند نمونه محدود، نقد چندان جدی گرفته نشده و نمی‌شود. این در حالی است که نقد منابع حوزه ادبیات از وضعیت مطلوب‌تری نسبت به حوزه علم برخوردار است.
مولف کتاب «بوم‌شناسی مرتع» با اشاره به وجود جریان ضعیف نقد کتابهای علمی در کشور افزود: در نمونه‌های اندکی که نقد کتابهای علمی ارایه شده، مولف یا مترجم مخاطب منتقد بوده‌اند؛ به‌عبارتی دیگر شخصیت خالق اثر نقد شده است. البته چنین تفسیر‌هایی در حوزه‌هایی مانند سیاست دیده می‌شود که به جای بررسی عملکرد فرد، شخصیتش نقد می‌شود.
نقد ترجمه؛ بررسی وفاداری مترجم به متن اصلی
آذرنیوند در ادامه درباره کیفیت نقد کتابهای ترجمه‌ای نیز گفت: نقد ترجمه، به معنای بررسی وفاداری مترجم به متن اصلی و این در حالی است که در بسیاری از آثار ترجمه‌ای، حذف و اضافه مترجم در متن نهایی دیده می‌شود.
مولف کتاب «اصلاح مراتع» با مقایسه بین وضعیت نقد کتابهای فلسفی و ادبی با کتابهای علمی ادامه داد: انتشار نقد آثار فلسفی و ادبی، در مقایسه با کتابهای علمی، از گستردگی بیشتری برخوردارند. نشریات و روزنامه‌های کثیر‌الانتشار نقد آثار فلسفی را نیز منتشر می‌کنند، بنابراین در بررسی‌های تخصصی نیز نقد این دسته آثار مانند نقد کتابهای علمی از جایگاه مناسبی برخوردار نیست.
نقش مخاطب در ایجاد جریان قوی نقد
وی در بیان دلایل جریان ضعیف نقد کتابهای علمی تصریح کرد: به‌نظر می‌رسد مخاطب در ایجاد یک جریان قوی نقد موثر است؛ مخاطبی که با ریزبینی محتوای آثار را بررسی کند.
آذر نیوند در ادامه با اشاره به یکی از نقدهای رایج در حوزه کتابهای علمی گفت: گاهی یک عنوان نظر مخاطب را جلب می‌کند، در حالی‌که محتوا با عنوان جذاب هیچ غرابتی ندارد. تفاوت فاحش در کیفیت محتوا و عنوان جذاب، یکی از مهم‌ترین نقد‌هایی است که به حوزه کتابهای علمی وارد است.
ترس از نقد، خودسانسوری و نبود خودباوری
داور علمی کتابهای دانشگاهی، درباره تاثیر تولید کتاب به قلم پژوهشگران حوزه میدانی بر جریان نقد گفت: بسیاری از محققان میدانی، تمایل و جرات کمتری برای مکتوب کردن نتایج تحقیقات خود دارند. سفارشی بودن پژوهش، یکی از عوامل است. تجربه شخصی‌ام در این حوزه نشان می‌دهد که شرکت‌های سفارش‌دهنده یک طرح عمرانی و مطالعاتی، برای انتشار نتایج تحقیقات چندان راغب نیستند.
وی ادامه داد: ترس از نقد، خودسانسوری یا نبود خودباوری، می‌تواند در مکتوب نکردن نتایج تحقیقات موثر باشد؛ بیشتر نتایج تحقیقات در قالب گزارش ارایه می‌شوند.
عضو هیات علمی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران در ادامه گفت: به‌عنوان داور علمی معتقدم بسیاری از کتابهای حوزه علوم و به‌ویژه در حوزه تخصصی خودم منابع طبیعی، در سطح بسیار وسیع قابل نقد و بررسی است؛ هرچند که بسیاری از مولفان و مترجمان تاب و تحمل نقد را ندارند.
ارگان‌های موثر در تقویت جریان نقد
مولف کتاب «بوم‌شناسی مرتع» افزود: به شخصه برای انتشار نقدهایم تمایل دارم، اما تا به حال اقدامی صورت نداده‌ام. عمده دلیل آن‌هم عکس‌العمل مولف و مترجم است. برخی مولفان و مترجمان، نقد آثارشان را برابر با نقد شخصیت‌شان می‌دانند؛ نقد را بیشتر در کلاس‌های درس دانشگاه مطرح می‌کنم.
آذرنیوند درباره ارگان‌های موثر در تقویت جریان نقد نیز اظهار کرد: در حوزه‌های مختلف نهاد‌های متفاوتی می‌توانند موثر باشند. هر دسته از کتابهای تخصصی دانشگاهی، فلسفی و جامعه‌‌شناختی و هنری باید زیرنظر نهاد مشخصی نقد و بررسی شوند. بنابراین به‌نظر می‌رسد که وزارتخانه‌های فرهنگ و ارشاد اسلامی، علوم، تحقیقات و فناوری و خانه کتاب، نهاد و مرجع مناسبی برای نقد و بررسی کتابهای تخصصی دانشگاهی است.
مروری بر پرونده
مدیر پژوهشکده پوشش‌های سطح و فناوری‌‌های نوین، با اشاره به اهمیت ایجاد جریان نقد علمی در کتابهای تخصصی گفت: جامعه دانشگاهی برای نقد منابع دانشگاهی انگیزه ندارد. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر زهرا رنجبر را اینجـــــــا بخوانید.
سردبیر فصلنامه نقد علوم محض و کاربردی معتقد است که برای تاثیرگذاری
جریان نقد، وجدان بیدار جامعه و مجازات‌های قانونی باید به‌عنوان اهرم‌های بازدارنده عمل کنند. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با یونس کرامتی را اینجـــــــا بخوانید.
مدیر خانه نقد کتاب ایران معتقد است که نقد بیشتر درباره یک اندیشه یا تحلیل یک اندیشه ارائه می‌شود که متاسفانه در حوزه علوم و فنون ما تولیدکننده اندیشه نیستیم و بیشتر داشته‌های ما اکتسابی است. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با جمشید کیا‌نفر را اینجـــــــا بخوانید.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، با اشاره به لزوم تغییر ساختار نظام آموزش عالی گفت: منتقد کتابهای علمی، باید از مشوق‌های معنوی بهره‌مند شود. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر میترا ذوالفقاری را اینجـــــــا بخوانید.
استاد دانشکده فیزیک دانشگاه صنعتی شریف، معتقد است که نقد کتاب جزو وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیست و این وزارتخانه فقط می‌تواند نقش حامی را در جریان نقد کتابهای علمی بازی کند. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با رضا منصوری را اینجــــــــا بخوانید.
عضو هیات علمی و مدیر پیشین دفتر ارتباط با صنعت دانشگاه کردستان با انتقاد از وضعیت نقد کتابهای علمی گفت: شکل فعلی نقد در کشور ما، دانش یا اطلاعاتی را به مخاطب ارائه نمی‌کند درحالی‌که نقد باید مخاطب را به مطالعه متن اصلی مشتاق کند. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با عبدالحسین بصیره را اینجــــــــا بخوانید.
مدرس دانشگاه تهران، با اشاره به تمایل جامعه دانشگاهی به انتشار مقاله به جای تالیف کتاب گفت: منتقد صاحب‌نظر کتابهای علمی به دلیل بی‌توجهی به مقوله تولید کتاب بسیار اندک است؛ به طوری‌که برای پیدا کردنش نیازمند ذره‌بین هستیم. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر محمدحسین صبور را اینجـــــــا بخوانید.
عضو هیات علمی دانشکده علوم زیستی دانشگاه خوارزمی و نویسنده نقدهای علمی در نشریات اروپایی، با انتقاد از نبود آمادگی برای پذیرش نقد در برخی مولفان کتابهای علمی ایران گفت: برخی مولفان حتی در به‌کارگیری نشانه‌های ویرایشی مانند نقطه و ویرگول هم دچار مشکلند. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر فرخ قهرمانی‌نژاد را اینجـــــــا بخوانید.
عضو هیات علمی سازمان انرژی اتمی، با اشاره به نقش مخاطب در تقویت جریان نقد کتابهای علمی گفت: بیشتر مخاطبان به دنبال متن متفاوت نیستند، به‌عبارت دیگر کتابهای فاخر حوزه علم مشتری ندارند. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر فرید سمسار‌ها را اینجـــــــا بخوانید
مدرس دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است که برای پیشرفت در حوزه نقد کتابهای دانشگاهی، فرهنگسازی از هر چیزی مهمتر است؛ روزنامهها، خبرگزاریها، مجلات و تمامی وسایل ارتباط جمعی باید پیشگامان فرهنگسازی براي نقد باشند. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر اسماعیل قدیمی را اینجــــــــا بخوانید.
بهمن حاجی‌پور، رئیس مرکز نشر دانشگاهی، معتقد است که دانشگاه‌های ما براساس حلقه‌های علمی شکل نگرفته‌اند، بنابراین دیدگاه افراد شبیه یکدیگر است و تا زمانی‌که شبیه یکدیگر فکر می‌کنیم، جریان نقد ایجاد نخواهد شد.متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر بهمن حاجی‌پور را اینجـــــــا بخوانید.
عضو هیات علمی دانشکده مهندسی مواد دانشگاه خواجه‌نصیر‌الدین طوسی و استاد نمونه کشوری در گروه مهندسی مواد، با تاکید بر لزوم توجه به امر پژوهش در حوزه فنی و مهندسی گفت: فقر در حوزه پژوهش در میزان تولید نقد کتابهای علمی موثر است. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر علی شکوه‌فر را اینجــــــــا بخوانید.
رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی-آموزشی معلمان فیزیک ایران، معتقد است که نقد علمی در جامعه ریشه‌دار نیست، چراکه سابقه تالیف با رویکرد علم نوین در کشور به پنج دهه نمی‌رسد. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر اسفندیار معتمدی را اینجــــــــا بخوانید.
مترجم اثر برگزیده کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، با انتقاد از داوری‌های علمی آثار تخصصی گفت: با وجود سازماندهی و چارچوب مناسب نقد، یک اثر علمی می‌تواند در حد بررسی جمله‌های یک کتاب پیش رود. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر عباس غایب‌لو را اینجــــــــا بخوانید.
استادیار گروه فيزيک دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، معتقد است تا نقد کتابهای علمی به‌صورت یک نیاز دیده نشود، هرگونه حمایت از سوی نظام آموزش عالی چندان تاثیرگذار نخواهد بود. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر منصور وصالی را اینجــــــــا بخوانید.
رئيس پژوهشكده علم‌سنجی و تحليل اطلاعات درباره کم رونق بودن بازار نقد معتقد است که نباید تقصیر را گردن دانشگاه‌ها و سایر نهادها انداخت. وی بر این باور است که مدرس دانشگاه باید ابتدا کتاب را بخواند، نقد کند، سپس آن‌را در جایی به چاپ برساند. وقتی کتابی خوانده نمی‌شود، نقد کردن معنایی ندارد. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر سیدمهدی سمائی را اینجــــــــا بخوانید.
محمد‌رضا تابش‌پور، عضو هیات علمی دانشکده مکانیک دانشگاه صنعتی شریف، با بیان این مطلب که تقویت جریان نقد نیازمند فرهنگسازی است گفت: کتابهای لایق نقد ظرفیت نامزدی کتاب سال را دارند. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر محمد‌رضا تابش‌پور را اینجـــــــا بخوانید.
سرپرست دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان، معتقد است که جای خالی یک نشریه تخصصی نقد کتابهای علمی احساس می‌شود. وی تقویت جریان نقد کتابهای علمی در کشور را وابسته به نظام عرضه و تقاضا در حوزه نشر می‌داند. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر حمیدرضا محمدی خالصی‌فرد را اینجـــــا بخوانید.