وضعیت نامطلوب نشر در زمینه مدیریت بحران/ یادداشت مهدی زارع

خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- دکتر مهدی زارع: انتشار كتاب با موضوع سوانح طبيعی و كاهش ريسک، از راه‌های ترويج علم و توسعه و آموزش دانش كاهش ريسک در اين زمينه است. آموزش عمومی و تخصصی در زمينه سوانح طبيعی بسيار به انتشار و در دسترس بودن كتاب‌های ترويجی و تخصصی در زمينه سوانح طبيعی وابسته است. 

متاسفانه با محدوديت‌های اقتصادی و كمبود انگيزه برای نوشتن كتاب در اين زمينه، وضعيت نشر كتاب در اين حوزه مطلوب نيست و كتاب‌های كافی در زمينه ريسک سوانح، مديريت ريسک و مديريت بحران در دسترس مخاطب بالقوه اين موضوعات قرار ندارد. 

پدیده كتابسازی و انتشار كتاب‌های نامعتبر را که از سوی بعضی ناشرانی كه از بودجه‌های دولتی هم استفاده می‌كنند نیز باید به مشکلات موجود افزود. اين مساله موجب بی‌اعتمادی و كم توجهی مخاطبان و دانشجويان و كارشناسان و فعالان حوزه سوانح طبيعی به كتاب‌های فارسی سوانح طبيعی می‌شود. 

خريد كتاب با اهداف آموزشی از ناشران و نویسندگان 
يكی از راه‌های كمک به انتشار كتاب‌های معتبر در حوزه سوانح طبيعی، خريد كتاب با اهداف آموزشی از ناشران، نويسندگان و مترجمان معتبر، برای استفاده در دوره‌های آموزشی از سوی نهادهای برگزاركننده دوره‌های تخصصی آموزشی و در دسترس مخاطبان قراردادن اين كتاب‌هاست.

كشور ما از سانحه‌خيزترين كشورهای دنياست. كمتر از دو درصد از زلزله‌های جهان در ايران رخ می‌دهد و اين در حالی است كه حدود 6 درصد از تلفات زلزله‌های سده بيستم دنيا، مربوط به تلفات زلزله‌های ايران بود. برآورد‌های سازمان ملل نشان می‌دهد، بر پایه آمارهای رسمی، سالانه حدود یک میلیارد دلار در اثر سوانح طبیعی به ایران خسارت مالی وارد می‌شود و به‌طور متوسط حدود یک و نیم میلیون نفر در معرض خسارت‌ها و آسیب‌های ناشی از مخاطرات طبیعی قرار می‌گیرند. ذکر این واقعیت، اهمیت اطلاع‌رسانی، فرهنگسازی و بررسی علمی در این زمینه از سوی رسانه‌ها و به‌ویژه کتاب را دوچندان می‌کند. 

لزوم تولید کتاب تخصصی در زمینه زلزله
معتقدم تولید کتاب تخصصی در زمینه زلزله به زبان فارسی لازم است، اما نمی‌توان انتظار داشت همه افراد این حوزه دست به قلم شوند. تولید کتاب‌های تخصصی حوزه زلزله باید به‌عنوان یک هدف مطرح شود.

مستند کردن نتایج تحقیقات یکی از نکات مثبت کار پژوهشگران در حوزه بلایای طبیعی و به‌ویژه زلزله است. ما ملتی هستیم که چندان به مستند کردن اهمیت نمی‌دهیم و بیشتر به روش شفاهی در انتقال تجربیات توجه داریم. اما باید تاکید کرد که پژوهش‌های صورت گرفته درباره زلزله بم، اعم از کتاب و مقاله بسیار حایز اهمیت بوده است. 

البته باید عنوان کرد که اگر تحقیقات علمی در زمینه‌های مختلف از جمله ‌شهرسازی در بم به میزان کافی صورت گرفته بود، این شهر وضعیت بهتری داشت. بم امروز مانند یک دست زخمی است،‌ بعضی از نقاط آن جواهرنشان و بعضی نقاط مانند پوست ترمیمی خودنمایی می‌کنند که کنار آنها زخم‌های عمیق و ناراحت‌کننده نیز به خوبی قابل مشاهده است. بنابراین، توسعه یکنواحت و مستندسازی کافی در این‌باره صورت نگرفته است. 

پژوهشگران ایرانی به عرصه تحقیقات زلزله وارد شوند
ستراک آبدالیان، استاد فقید زمین‌شناسی دانشگاه تهران، نخستین پژوهشگر ایرانی است که 63 سال پیش درباره زلزله شهر «ترود» مقاله‌ای در مجله «طبیعت» پاریس منتشر کرده بود، این در حالی ‌است که در حدود 20 سال بعد، عمده پژوهش‌های صورت گرفته درباره زلزله‌های ایران، از سوی محققان خارجی صورت ‌گرفته است، هر چند دانشجویان ایرانی نیز در این تحقیقات مشارکت داشته‌اند. ورود پژوهشگران ایرانی به عرصه تحقیقات زلزله، به 30 سال گذشته برمی‌گردد.

در زمینه‌هایی مانند علوم و فنون مرتبط با زلزله، آموزش و ایمنی، دانستنی‌های زلزله و اطلاعات فنی از جمله در زمینه شهرسازی ایمن، کتاب‌های کمی در کشور منتشر شده است. 

اهمیت پرداختن مناسبتی به مساله سوانح طبيعی
هفته جاری هفته ملی كاهش اثرات بلايای طبيعی و 20 مهرماه مصادف با روز ملی كاهش اثرات سوانح طبيعی است. به اين مناسبت برنامه‌های مختلفی در كشور به‌صورت همايش و نمايشگاه تا كارگاه تخصصی و برنامه‌های رسانه‌ای برگزار می‌شود. پرداختن مناسبتی به مساله سوانح طبيعی در ايران، در جلب توجه نسبت به این موضوع بسیار اهميت دارد.

در کشوری که سوانح طبیعی هر ساله خسارت‌ها و تلفات فراوانی به مردم و زیرساخت‌های کشور وارد می کند، مناسبت‌های ملی و بین‌المللی فرصت‌هایی است تا در آنها اهمیت موضوع آمادگی برای مقابله با بلایای طبیعی در کشور بازبینی شده و در توسعه آموزش‌های مربوطه در سطح ملی تلاش شود و از همه مهم‌تر به ارزیابی وضعیت بخش‌های مختلف کشور که با مخاطرات طبیعی روبه‌رو هستند، توجه بیشتری شود. مناسبت‌ها، فرصت‌هایی برای معرفی دستاوردها، بدون ارزیابی کیفیت و بهای پرداخت شده برای آن تلقی می‌شود که این روند در کشور ما باید اصلاح شود. 

نامگذاری روز زلزله در کشورهای مختلف
25 سال پیش مجمع عمومی سازمان ملل متحد در قطعنامه‌ای، دومین چهارشنبه ماه اکتبر هر سال را به‌عنوان روز بین المللی کاهش سوانح طبیعی تعیین کرد. سال 1388 این سازمان اعلام کرد که مناسبت سالانه‌ای را که برای هفته دوم ماه اکتبر به تصویب رسانده بود، به‌طور ثابت در تاریخ سیزدهم اکتبر هر سال (بیست ویکم مهرماه) قرار داده و نام آن‌را به «روز بین‌المللی کاهش سوانح» تغییر داد.

در كشور تركمنستان هر سال در روز 5 اكتبر به مناسبت سالروز زلزله 5 اكتبر 1948 تركمنستان به بزرگی 3/7 كه بيش از 110 هزار كشته به‌جا گذاشت، به‌عنوان «روز زلزله» تعطيل رسمی است. چنين مناسبتی در كشور ژاپن نيز به مناسبت سالروز زلزله 1 سپتامبر 1923 كانتو كه با 140 هزار كشته همراه بود، به‌عنوان روز زلزله گرامی داشته می‌شود. 

«روز ایمنی در برابر زلزله» به پنجم دی برگردانده شود
در کشور ما پس از وقوع زلزله پنجم دی 1382 در شهرستان بم که بیش از 33 هزار کشته برجا گذاشت، این روز به نام «روز ملی ایمنی در برابر زلزله» نامیده شد. این در حالی است که پیش از این در دهه هفتاد و پس از زلزله منجیل بر مبنای روز بین‌المللی کاهش سوانح طبیعی، بیستم مهر به‌عنوان «روز ملی کاهش اثرات بلایای طبیعی» در تقویم ایران گنجانده شده بود. متاسفانه از سال 1389، پنجم دی از مناسبت‌های تقویمی ایران حذف شد و روز بیستم مهر به عنوان «روز ملی ایمنی در برابر زلزله و بلایای طبیعی» به عنوان یک مناسبت تقویمی گرامی داشته می‌شود.

در ایران نیز بهتر است «روز ایمنی در برابر زلزله» به پنجم دی یعنی سالروز زلزله 1382 بم برگردانده شود و چه خوب که این‌کار امسال در دهمین سالروز زلزله بم انجام شود و مناسبت بیستم مهر نیز به همان مناسبت روز جهانی کاهش سوانح، به عنوان روز ملی کاهش سوانح گرامی داشته شود تا به این ترتیب کشور ایران که با تهدیدات طبیعی فراوانی از سیل و زلزله و سونامی گرفته تا آتشفشان و نشست سراسری زمین روبه‌رو است، بیش از پیش مورد توجه مسئولان و مقامات بالادست برای توجه و رسیدگی به این موضوع مهم قرار گیرد.